Kada je reč o najlepšim turističkim mestima u Srbiji, naša zemlja ima mnogo šta da ponudi. Bilo da se radi o velikim parkovima, šumama, specijalnim rezervatima prirode, salašima, etno-selima, rekama i jezerima, vodopadima, planinama i kanjonima, Srbija obiluje prirodnim lepotama. Za to možemo biti zahvalni isključivo nesvakidašnjem delovanju prirode, daleko od čovekovog uticaja, kada nastaju prava čuda prirode. Sa pravom ih možemo nazivati čudima, jer će Vam se za tren učiniti da pred sobom gledate pejzaž iz mašte ili bajke, a ne nešto što je stvarno.
Jedno od srpskih čuda prirode je Deliblatska peščara, specijalni rezervat prirode, čuvar specifične flore i faune. Peščara je poznata po svojim neobičnim dinama, nalazi se u Banatau iako je po mnogo čemu poznata kao “srpska Sahara”. Deliblatska peščara je zaštićena kao zaštićeno područje, kojim se upravlja radi konzervacije putem upravljačkih intervencija prema Međunarodnoj uniji za zaštitu prirode (IUCN). Raznoliki biljni i životinjski svet predstavlja prave prirodne vrednosti na Balkanu i Evropi. Verovatno će mnoge da iznenadi činjenica da je Deliblatska peščara najveća evropska kontinentalna peščara što nas čini izuzetno ponosnim.
Deliblatska peščara
Deliblatska ili Banatska peščara prostire se u jugoistočnom delu Vojvodine u južnom Banatu. Najbliži veći gradovi u blizini peščare su Vršac i Alibunar, a prostire se na teritoriji četiri opštine - Kovin, Alibunar, Bela Crkva i Vršac. Veliki uticaj na izgled i pojavu peščare ima upravo njen položaj. Deliblatska ili Banatska peščara prostire se severno od reke Dunav što je uslovilo kako će reljef biti oblikovan, te se ovaj deo ka reci naziva i “Niska peščara”. Nanosi peska i drugih čestica iz vazduha, koje Dunav i reke u blizini nanose, zajedno sa delovanjem Košave uslovili su postepeno su oblikovali dine. U različitim delovima peščare debljina peska i nadmorska visina su drugačije, te je pesak najniži u blizini Dunava, a najviši može iznositi čak do 100 metara. Centralni deo peščare je ujedno i najnepregledniji, jer ga čine dine strmih nagiba.
U severnijem delu se nalaze Zagajička brda, 246 m nadmorske visine. Nadomrska visina se kreće između 85 metara pokraj Dunava, pa sve do 135 metara. Dva najviša vrha sz Crni vrh i Pluc. Kada se pogleda površina, Deliblatska peščara je izuzetno prostrana oblast, koju čine peščane mase i plodno lesno poljoprivredno zemljište. Interesantno je da su ove peščane mase elipsoidnog oblika što peščaru i čini zaista neverovatnom. Sa razlogom se kaže da Deliblatska peščara predstavlja ekološki i geografski fenomen u Evropi.
Kada je reč o klimi, umereno-kontinentalna je sa ranim i kasnim mrazevi i velikim temperaturnim kolebanjima vazduha između – 25 i + 45 stepeni.
Deliblatska peščara - Mapa
Deliblatska peščara je udaljena svega 30 kilometara od Pančeva. Do ovog izletišta možete stići na nekoliko načina, a najbrži način vodi preko Pančevačkog puta ka Smederevu i Beloj crkvi. Prosečna dužina putovanja automobilom traje između 90 minuta i 120 minuta. Mnogi posetioci, koje se letnjim danima odluče da posete naše popularno izletište, iskoriste put ka Beloj crkvi za kupanje i osveženje. Bela crkva se nalazi veliki broj veštačkih jezera i plaža na kojima meštani i kamperi rado provode svoje vreme.
Specijalni rezervat prirode
Biljni svet
Specijalni rezervat prirode “Deliblatska peščara” proglašen je 1977. godine. Specifičnost Deliblatske peščare leži u velikom bogatstvu flore i faune. Pored fascinantnih dina kroz peščaro se prostiru šume i stepe, koje su dom mnogim specifičnim i retkim biljnim i životinjskim vrstama. Floru čini više od 1.000 biljnih vrsta raspoređenih u peščare, šume, stepe, močvare i vodene površine. Najčešći stanovnici Deliblatske peščare su banatski i stepski božur, šerpet, bedemić, samonikla kleka, lužnjak, bela lipa. Veliki deo površine zauzimaju i posađene šume bagrema i bora.
Crni vrh i Rošijana predstavljaju zaštićene lokalitete, tačnije zaštićene spomenike prirode od 1912. godine. Time je specijalni rezervat prirode zakonom zaštićen kao jedan od najvećih centara biodiverziteta u Evropi i područje od izuzetne vrednosti za zaštitu prirode i naučna istraživanja. Na ovom podučju se nalaze zaštićene prirodne retkosti, popt kockavice, ovčije runo i sve vrste orhideja.
Lokalitet Korn čini mahom stepska vegetacija, koju nastanjuju zaštićene vrste kao što je velika sasa, stepski božur, šerpet i mrazovac. Ovaj deo su nekada činili prostrani pašnjaci, koji su ispašom i kosidbom postepeno nestajali. U blizini Korna se nalazi i jedino misko stanište banatskog božura u Srbiji.
Močvarna vegetacija je karakteristična za predeo u blizini Dunava. Određeni lokaliteti, poput plićaka Đurica, Labudovog okna i Dubrovačkog rita, ada Čibuklija i ada Žilova predstavljaju ostatke očuvanih delova nekadašnje Panonije. Vrste karakteristične za ovaj predeo su beli i žuti lokvanj, vodeni orašak, beskoljenka, ruzmarinolisne vrbe.
Životinjski svet
Životinjske vrste u okviru Rezervata su izdvojene u posebnu biljno-geograsku celinu - Deliblatikum. Životnjski svet je, slično biljnom, izuzetno raznolik i predstavlja svojevrstan centar biodiverziteta. Najčešći stanovnici su orao krstaš, stepski soko, tekunica, slepo kuče, stepski skočimiš i insekti. Zbog šumske vegetacije mogu se videti vukovi, jeleni, srne i divlje svinje. Predeo u blizini Dunava predstavlja stanište i gnezdilište ptica močvarnica, ptica selica, gusaka i divljih patki. Predeo u blizini reke Dunav zbog svog velikog značaja zaštićeno je Ramsarskom konvencijom o očuvanju vlažnih područja iz 1971. godine. Specijalni rezervat prirode “Deliblatska peščara” predloženo je za Rezervat biosfere prema UNESKO MaB (Man and the Bisphere Programme) projektu. Jedna endemska vrsta ineskta u svetu, tentirija, nastanjuje isključivo peščarske i stepske zajednice u Deliblatskoj peščari.
U Rezervatu se nalaze jedine vrste stepskog skočimiša u Srbiji. Od drugih stepskih zajednica u specijalnom rezervatu prirode se nalaze tekunice, vrlo retka vrsta slepih viševa, ugrožene vrste trobojni šišmiš, resasti miš i smeđi dugoušan. Deliblatska peščara je jedino preostalo stanište vuka u Panonskoj niziji. Najređe vrste ptica su orao krstaš i stepski soko. Ne smemo zaboraviti da pomenemo i vodena staništa.
Obalu Dunava naseljavaju najveće kolonije laste bregunice u celoj srednjoj Evropi. Plićak Dubrovački rit je stanište najveće kolonije male bele i žute čaplje u Srbiji, kao i jedino stabilno gnezdilište ugrožene vrste malog kormorana. Među prirodnim retkostima se izdvajaju patke crne i crni ibis. Zahvaljujući Dunavu i prostranoj obali Deliblatska peščara je najveća selidbena stanica ptica močvarica u našoj zemlji, zajedno sa velikim brojem vodozemaca, gmizavaca i mekušaca. Plićak i rit Labudovo okno proglašeno je poddručjem od međunarodnog značaja prema Ramsarskoj konvenciji.
Zagajička ili Zagajska brda
Zagajička ili Zagajska brda prostiru se na severoistočnom delu Deliblatske peščare i predstavljaju zaštićenu zonu u okviru Specijalnog rezervata prirode “Deliblatska peščara”. Zagajička brda ujedno su i najviši deo peščare. Mnogi ovaj deo smatraju najlepšim područjem peščare, jer se brda pruža neverovatan pogled na druge delove peščare. Tako se daljini mogu uočiti Vršačke planine, južni deo masiva Karpata i deo Dunava. Na Zagajskim brdima peščane dine visoke su i do 200 metara što više podseća na planinsku oblast, a ne peščaru.
Zagajička brda se prostiru pokraj sela Zagajica u gradu Vršcu. Deo Zgajskih brda izdavaja se od drugih delova Rezervata kao najatraktivniji predeo. Ipak, do brda je moguće stići hodom uz dobro poznavanje puteva. Zanimljivo je da Zagajska brda predstavljaju poslednje sačuvane stepske predele u Vojvodini, gde su danas oranice najzastupljenije. Peščane dine su jednim delom prekrivene šumom, a drugi deo čini stepska vegetacija.
Zagajička brda su staništa najveće kolonije slepog kučeta u Evropi. Ovaj predeo će Vas vratiti korak nazad u istoriju i podsetiti da je područje peščare nekada bilo ostrvo u Panonskom moru. Od Panonskog mora su danas ostale samo trske. Na najvišoj visini na brdu nalazi se obelisk, koji štiti tačku geodetskog premera i veruje je da potiče iz XX veka. Danas uz obelisk stoji i visoki meteorološki stub za merenje brzine vetra.
Floru Zagajičkih brda čine zajednice vijuka, oštrice, gorocveta, izuzetno retke vrste hrasta i lipe sa klokočikom. Zagajička brda su stanište i reproduktivni centar slepog kučeta, kao i gnezdilišta međunarodno značajnih ptica selica kao što je osičar, soko lastavičar i kolonija pčelarica.
Deliblatska peščara - “Čardak”
Školsko-rekreativni centar “Čardak” nalazi se u okviru Specijalnog rezervata prirode “Deliblatska peščara” od 2010. godine. “Čardak” predstavlja edukativni centar otvoren sa zadatkom da promoviše održivo gazdovanje, poveća svest o potrebi zaštite prirode i spreči opadanje biološke raznovrsnosti. Centar “Čardak” čine tri kuće, brojne osmatračnice, vidikovci, informativne table, odmorišta. Prevnstveno je namenjen boravku đaka, studenata i istraživačima bioloških nauka.
Najbrži način da stignete do centra “Čardak” je iz pravca Pančeva, Bavaništa i Kovina ka selu Deliblato. “Čardak” je od Pančeva udaljen 50 kilometara i 65 kilometara od Beograda. Druga mogućnost je vožnja iz pravca Pančeva, sela Dolovo i Mramorak do sela Deliblata.
- Pešačke staze u okviru centra “Čardak”:
- Čardak – Vrela, pešačka staza dužine 12 km
- Borovi breg, pešačka staza u obliku osmice dužine 15 km. Staza je pogodna i za biciklističku vožnju kao i za kondiciono trčanje
- Koprivić, kružna pešačka staza dužine 7 km
- Staza radosti, kružna pešačka staza dužine 5 km
- Eko staza, kružna staza dužine 3,5 km
- Staza zdravlja, kružna staza dužine 3,5 km.
Deliblatska peščara - Turizam
U okviru turističke ponude Deliblatske peščare, za đake, studente i profesore otvoren je školsko-rekreativni centar “Čardak”. Edukativni deo centra namenjen je istraživačima iz oblasti bioloških nauka. “Čardak” predstavlja mesto za održavanje đačkih ekskurzija, različitih radionica i sastanaka istraživača Deliblatske peščare.
Preostalu turističku ponudu u okviru peščare predstavljaju izleti, lovačke kuće, kampovi i seoski turizam. Postoji nekoliko lovačkih kuća - Marina, Dolina, Flamunda, Šumarak, Dubovac i Fazanerija kapaciteta do 9 osoba. Poznata izletišta su Čardak sa 6 planinarskih staza, Devojački bunar, 5 osmatračnica od 20 metara visine, 50 osmatračnica od 5 metara, 6 nadstrešnica i vidikovci.
Kampovanje je predviđeno u okviru centra “Čardak”, a postoje i posebno obezbeđeni kampovi u naselju Devojački bunar i uz jezero Vračev Gaj. U selima Skorenovac i Šušara cveta seoski turizam. U ponudi se za posetioe pripremaju tradicionalni mađarski specijaliteti.
Specijalni rezervat prirode “Kraljevac”
Na obodu Deliblatske peščare u selu Deliblatu se prostire Specijalni rezervat prirode “Kraljevac”. Jezero Kraljevac je mnogima poznato po svojim plutajućim ostrvima okruženim livadama, pašnjacima i šumama. Plutajuća ostrva na jezeru predstavljaju vrlo retea i izuzetno ugrožene vrste stanica i staništa retkih biljnih zajednica kao što je močvarna iva ili barska paprat. Interesantan je podatak da pozemni izvori ispod ostrva nikada ne mrznu zbog čega se ovde okuplja veliki broj ribljih vrsta. Česti posetioci Kraljevca su i vidre.
Specijalni rezervat prirode predstavlja značajno gnezdilište retkih vrsta ptica kao što je gak, mrka i žuta čaplja, eja močvarica i patka njorka. Stalni posetioci su mali vranac, belobrkai crna čigra, a ovde se gnezde i kolonije pčelarica. Među pašnjacima se nalaze staništa tekunice i slepog kučeta.
Turisti rado obilaze Specijalni rezervat prirode “Kraljevac” usled bogate turističke ponude. Rezervat omogućava svojim posetiocima da se oprobaju u sportskom ribolovu, veslanju, planinarenju, posmatranju ptica i fotografisanju prirode.
Izletište Devojački bunar
Devojački bunar je jedno od izletišta i naselja sa vikendicama. Najpoznatije je izletište u okviru Specijalnog rezervata prirode “Deliblatska peščara” nedaleko od Banatskog Karlovcai Alibunara. Devojački bunar je izuzetno popularna turistička destinacija, jer se nalazi na svega 60 minuta vožnje od Beograda, a prirodni pejzaž je neverovatan.
Za nastanak neobičnog imena vezuje se nekoliko narodnih predanja. Prva nam kaže da su na ovom mestu devojke izuzetne lepote uzimale vodu sa bunara da nose umornim radnicima. Drugo predanje nas uči da naziv potiče od tužne priče mlade devojke Dostane, koja se zaljubila u jednog turskog mladića i planirala sa njim da pobegne. Kada je njena porodica saznala, kao i ljuti meštani, ubili su mladu devojku kraj bunara. Jedna romantična priča tvrdi da svaka devojka koja se umije vodom iz bunara i tada zamisli voljenu osobu, sigurno će sa njom i venčati.
Devojački bunar opremljen je svim elementima za zabavu posetilaca, otvoreni su sportski tereni i mesto je održavanja nekoliko manifestacija. Najpoznatije su Sabor pčelara i Lov na banatsku lisicu. Kako je Deliblatska peščara obrasla bagremovom šumom, Devojački bunar je postao poznat po održavanju sajmova meda gde se okuplja veliki broj pčelara iz cele Srbije.
Deliblatski vinogradi
Često se može čuti da kroz peščaru “teče vino”. Ta izreka postoji sa punim opravdanjem, posebno kada se uzme u obzir veliki broj lokalnih vinarija. Nekada davno su se na prostoru Deliblatske peščare nalazili vinogradi, ali su danas zamenjeni vikend naseljima i izletištima. Uzgoj autohtonih sorti vinove loze, proizvodnja domaćeg vina i rakije ostala je strast svega malog broja ljudi. Područje Deliblatske peščare predstavlja odlično područje za vinogradarstvo s obzirom na peskovito zemljište i ruže vetrova, koje provetravaju vinograde i čine grožđe izuzetno kvalitetnim.
Vinarija “Galot” u Banatskom Karlovcu jedna je od njih. U vinariji možete probati takozvana vina sa peska interesantnog naziva - “Lavirint”, “Balerina” i “Peščanik”. Ne možemo zaboraviti da ne spomenemo i vinariju i destileriju “Djordje” sa prostranim imanjem okruženim borovima i četinarskim hladom.
Posetite evropsku Saharu
Gostima apartmana u Beogradu često preporučujemo izlet do Deliblatske peščare kada god planiraju duži boravak u našeg gradu. Pored toga što je na maloj udaljenosti od Beograda, poseta peščari predstavlja zabavu za celu porodicu. Osim neverovatnog pejzaža, svako će naučiti mnogo toga neverovatnog novog o srpskoj ili evropskoj Sahari, najvećoj evropskoj kontinentalnoj peščari.
